تصاویر| فاجعه در تالاب گاوخونی؛ غول خفته‌ای که روزی بیدار میشود
تالاب، منطقه گذرگاهی بین آب و خشکی گفته می شود که دایمی یا موقت دارای آب ساکن یا جاری شیرین، نیمه شور یا شور که عمق آن ها از ۶ متر تجاوز نمی کند. تالاب ها از دیرباز نقش صافی‌های اولیه آب را در طبیعت بر عهده داشته اند. با از دست رفتن تالاب ها نقش مثبت و چندگانه آن ها در زیست بوم؛ تولیدات زیستی، اهمیت زیستگاهی و ژنتیکی، جلوگیری از سیلاب، تخلیه و تامین آب های زیرزمینی، تثبیت اراضی ساحل، مهار فرسایش خاک، افزایش کیفیت آب و غیره، نیز برای همیشه ازبین خواهد رفت.
تالاب گاوخونی واقع در فلات مرکزی ایران، ۱۶۷ کیلومتری شرق اصفهان است که منبع تغذیه اصلی آن رودخانه زاینده رود است. مساحتی به وسعت ۴۱۳۷۱ کیلومتر مربع(سه برابر استان گیلان)، قلمرو آب شناختی ۴۳ هزار هکتاری را شامل می شود که در زمانی که آب داشت یکی از عوامل پیدایش، پایداری و استمرار حیات وحش درطول چند هزار سال گذشته در بخش مرکزی ایران بوده است.
حق آبه تالاب گاوخونی براساس طومار شیخ بهایی از رودخانه زاینده رود ۱۷۶ میلیون متر مکعب است. آخرین باری که تالاب گاوخونی پر آب شده در سال ۷۲ بوده و بعد از آن تاریخ هیچ وقت پرآب نشده و بخشی از آن که از ۱۰ درصد فراتر نرفته، خیس شده است. و زمان هایی هم که به اسم حق آبه محیط زیستی، ۲۰ میلیون متر مکعب آب به تالاب اختصاص داده شده، با برداشت هایی که در طول مسیر انجام می شود تنها حدود ۵ میلیون مترمکعب آب به تالاب رسیده است.
در آخرین گزارش سال جاری از وجود آب در تالاب گاوخونی، فقط ۲ درصد از مساحت تالاب کمی رطوبت داشته است. اکنون تیر ماه سال ۱۴۰۰است و بدنه تالاب به طور کامل خشک است. آبی که از بند شاخ کنار می گذرد که به تالاب برسد کمتر از ۳ دهم مترمکعب بر ثانیه است که این مقدار آب به بدنه تالاب نمی رسد.
گاوخونی؛ غول خفته‌ای که روزی بیدار میشود
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان بابیان اینکه طی ۱۵ سال گذشته هیچ‌وقت آبی به‌عنوان حقابه تالاب گاوخونی تخصیص نیافته و این تالاب بین‌المللی، همواره مظلوم واقع‌شده است، گفت: این غول خفته ممکن است روزی بیدار شود و با ریزگردهای سمی، استان اصفهان و حتی برخی استان‌های مجاور را تهدید کند.
ایرج حشمتی در گفت و گو با ایسنا، با بیان اینکه حقابه محیط‌زیست در این سال‌ها همیشه روی کاغذ باقی‌مانده، اظهار کرد: تخصیص نیافتن حقابه تالاب گاوخونی این زیست‌بوم وسیع و منحصربه‌فرد در فلات مرکزی را به سمت خشکی صد در صدی کشانده است. آثار و تبعات و حساسیت خشک شدن یک زیست‌بوم آبی در مرکز کشور و اهمیت حفاظت از آن، زمانی بیشتر مشخص میشود که درنظر داشته باشیم متوسط بارش سالیانه درازمدت ایران با ۲۴۳ میلی‌متر، یک‌سوم متوسط جهانی با میانگین ۷۵۰ میلی‌متر است، اما تبخیر بیش از سه برابر متوسط جهانی است.
وی با اشاره به اینکه متوسط بارش سالیانه درازمدت استان اصفهان نسبت به کشور ۴۰ درصد کمتر است، گفت: پس بخش اعظم ایران دارای اقلیم گرم و خشک با بارش بسیار کم است و در استان اصفهان، بحران کمبود بارش‌ها و ذخایر آبی بسیار شدیدتر است. امسال و سال قبل نیز شرایط در استان سخت‌تر شده و خشک‌سالی بی‌سابقه‌ای حادث‌شده است.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان، وضعیت خشک‌سالی در اصفهان را باعث کاهش خروجی سد زاینده‌رود دانست و افزود: همواره میزان آبی که پشت سد زاینده رو جمع میشود اندک است، به‌طوری‌که پس از تأمین آب شرب، به‌جای اینکه اولویت تأمین حقابه زیست‌محیطی و تالاب گاوخونی مدنظر قرار گیرد، آب مربوط به بخش کشاورزی رهاسازی میشود و بخش صنعت هم لاجرم باید فعالیت کند.
مظلومیت حقابه زیست‌محیطی
وی اضافه کرد: در شرایطی که تأمین آب شرب، صنعت، کشاورزی، بخشی از آب شرب یزد، بالادست و پایین‌دست در اولویت قرار دارد، آنچه مظلوم واقع میشود حقابه زاینده‌رود و تالاب گاوخونی است.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان قطع شدن و جاری شدن جریان آب در رودخانه زاینده‌رود به‌صورت ممتد را برای اکوسیستم زاینده‌رود زیان‌بار دانست و گفت: این موضوع تأثیرات بسزایی بر زیست پرندگان مهاجر و آبزیان دارد و متأسفانه پس از هر بار قطع شدن جریان آب زاینده‌رود، بخش زیادی از آبزیان تلف می‌شوند.
وی خاطرنشان کرد: امسال رودخانه زاینده‌رود تفاوت دیگری با سال‌های قبل داشت و آن این بود که چون آبی برای کشاورزی رهاسازی نشد، زهابی هم در پایین رودخانه آزاد نشد، درحالی‌که که نقاط نیمه عمیقی در مسیر زاینده‌رود داریم که از زهاب‌های ناشی از فعالیت‌های کشاورزی همواره آبی در آن جمع میشود و آبزیان می‌توانند حیات داشته باشند، اما متأسفانه امسال آبی برای کشاورزی رهاسازی نشد و همان مناطق، در طول مسیر رودخانه زاینده‌رود نیز خشک شدند و تصاویر ناراحت‌کننده‌ای در فضای مجازی از مرگ این ماهی‌ها پخش شد.
حشمتی با تأکید بر اینکه بسیاری از موضوعات زیست‌محیطی در استان اصفهان به شرایط اقلیمی و توسعه ناپایدار صنعت گره‌خورده، تصریح کرد: کمی کردن حقابه ها به‌صورت متناسب باید در اولویت دولت جدید قرار گیرد، یعنی اگر می‌خواهیم تأمین آب در بخشی را به دلیل کمبود آب کاهش دهیم، باید به‌صورت اصولی از تمام حقابه بران کسر شود.
وی با بیان اینکه متأسفانه در سال‌های گذشته باوجود مطالبه‌هایی که داشته‌ایم همیشه حقابه محیط‌زیست را در زمان تخصیص حقابه کشاورزی در نظر می‌گیرند، گفت: به دلیل اینکه بخش کشاورزی میزان آب اندکی دریافت میکند، هیچ‌وقت حقابه تالاب گاوخونی به آن نمی‌رسد، درحالی که گاوخونی مثل غول خفته‌ای ممکن است روزی بیدار شود و با ریزگردهای سمی، استان اصفهان و حتی برخی استان‌های مجاور را تهدید کند، اما آنچه از تبدیل تالاب گاوخونی به کانون ریزگرد جلوگیری کرده، زهاب‌های کشاورزی و پساب شهر ورزنه است.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان با بیان اینکه در سال ۱۳۹۸ در سرشاخه‌های کوهرنگ بیش از دو هزار میلی‌متر بارندگی ثبت شد که این میزان بارش شاید در ۵۰ سال اخیر برای دومین بار اتفاق می‌افتد، گفت: در این سال ۴۱ میلیون مترمکعب از مجموع ۱۷۶ میلیون مترمکعب حقابه تالاب گاوخونی بیشتر به آن نرسید که نشان می‌دهد باید نسبت به الگوهای مصرف در حوزه‌های مختلف توجه داشته باشیم.
حقابه زیست‌محیطی روی کاغذ
وی با بیان اینکه در ۱۵ سال گذشته به‌جز مقدار ناچیز ۴۱ میلیون مترمکعب در نیمه دوم سال ۱۳۹۸، هیچ‌وقت آبی به‌عنوان حقابه تالاب گاوخونی تخصیص نیافته که بتوانیم رصد کنیم چه مقدار آب به تالاب رسیده، گفت: هیچ‌وقت با وزارت نیرو به توافق نرسیده‌ایم و همیشه میزان حقابه محیط‌زیست زاینده‌رود و تالاب در جداول منابع و مصارف وزارت نیرو روی کاغذ بوده و عملیاتی نشده است. به‌طور مثال طی سال‌های گذشته همواره بیشترین تخصیص زیست‌محیطی و به‌عنوان کسری از ۱۷۶ میلیون مترمکعب حقابه تالاب در جدول منابع و مصارف در ماه‌های فروردین، اردیبهشت و خرداد تعیین شده تا به دلیل هم‌زمانی با فصل کشاورزی پیشاپیش مشخص است که هیچ آبی به تالاب نخواهد رسید پس بهترین و مؤثرترین حالت تأمین و رهاسازی حقابه های زیست‌محیطی تالاب، رهاسازی به‌صورت سیلابی و با حجم مناسب بخشی در مهرماه برای حمایت از پرندگان مهاجر و بخش اعظم آن در ماه‌های آذر و دی یا بهمن که فعالیت کشاورزی حداقل است و با اطمینان و تخمین بیشتری آب به تالاب خواهد رسید.
حشمتی با اشاره به وسعت ۴۷ هزار هکتاری تالاب گاوخونی، تأکید کرد: تالاب گاوخونی با زهاب و پساب تصفیه‌خانه شهر ورزنه احیا نمی‌شود. در سال ۹۷-۹۸ بخش وسیعی از تالاب‌های کشور به خاطر بارش‌های خوب احیا شدند، اما تالاب گاوخونی جزو معدود تالاب‌هایی بود که از بارش‌ها بهره نبرد و این زنگ خطری برای محیط‌زیست استان است که نحوه بهره‌برداری از رودخانه زاینده‌رود در بالادست و پایین‌دست به‌گونه‌ای است که آبی به تالاب گاوخونی نمی‌رسد. این موضوع باید در برنامه‌های سازگاری با آب و مدیریت زیست‌بوم که در شورای برنامه‌ریزی استانداری مصوب شده مدنظر قرار گیرد.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان همچنین به جایگزینی معیشت روستاییان و ساکنان اطراف تالاب گاوخونی اشاره و اظهار کرد: بخش آموزش اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان به این سمت حرکت کرده تا تأمین معیشت روستاییان و ساکنان اطراف تالاب به‌جای کشاورزی به سمت گردشگری و تولید محصولات جانبی برود، در این صورت میزان برداشت آب در بخش کشاورزی کاهش‌یافته و به سمت بخش‌های دیگری همچون محیط‌زیست می‌رود تا بتوانیم این تالاب را حفظ کنیم، در غیر این صورت شرایط خشک‌سالی و اقلیمی به سمتی می‌رود که قطعاً بارش‌های مناسبی برای سال‌های آینده نخواهیم داشت و اتفاق مؤثری نمی‌افتد.
آب آشامیدنی اصفهان یا شهرهای روی فلات که از رود خونه نمیاد از سدها میاد که نوششان باد
بیا شهرهای خوزستان هوا عالیست بیا حالاش ببر، هوای خوب، آب عالی!!!
جون معلوم نیست دارن آب رو چیکار میکنن!